ขึ้นฉ่าย หรือ คึ่นช่าย กันแน่

ขึ้นฉ่าย (คื่นไฉ่) หรือ ขึ้นฉ่ายฝรั่ง มีภาษาอังกฤษว่า Celery (เซเลอรี) และคนไทยเรามักเขียนคำสะกดผิดเป็น “คื่นช่าย” หรือ “คื่นฉ่าย” หรือ “คึ่นไช่” เพราะที่ถูกต้องคือ ขึ้นฉ่าย หรือ คื่นไฉ่ เท่านั้น

ขึ้นฉ่าย มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Apium graveolens L. จัดอยู่ในวงศ์ของผักชี (APIACEAE หรือ UMBELLIFERAE) ต่างจาก ตั้งโอ๋ ที่เป็นญาติใกล้ชิดกับสกุลเบญจมาศ และทานตะวัน

ลักษณะทั่วไปของ ขึ้นฉ่าย

ผักขึ้นฉ่ายที่พบนั้นจะมีอยู่ 2 สายพันธุ์คือ

1. ขึ้นฉ่ายฝรั่ง มีลักษณะลำต้นอวบใหญ่ มีความสูงประมาณ 40-60 ซม. มีสีขาว ส่วนใบจะมีสีเหลืองอมเขียว
2. ขึ้นฉ่ายจีน (Chinese celery) มีขนาดของลำต้นที่เล็ก ไม่ใหญ่มาก มีความสูงประมาณ 30 ซม. ลำต้นมีสีเขียวเข้าม และมีใบสีเขียวจัด

ขึ้นฉ่ายทั้งสองชนิดอยู่ในตระกูลผักชี จึงไม่แปลกที่จะถูกจัดให้เป็นสมุนไพรเช่นเดียวกัน เพราะมีกลิ่นหอม แก้โรคได้หลายชนิด อีกทั้งยังนิยมนำมาใช้ในการตกแต่งและประกอบอาหาร โดยเฉพาะการนำมาช่วยในการดับกลิ่นต่างๆ หรือใช้เพื่อเพิ่มความหอมให้กับอาหาร

ถิ่นกำเนิดของขึ้นฉ่าย

ขึ้นฉ่ายเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดจากต่างประเทศ เดิมพบในทวีปยุโรปและอเมริกาเหนือ เช่น ประเทศสวีเดน, แอลจีเรีย และประเทศอียิปต์ แต่อีกหลายข้อมูล ก็ระบุว่ามีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมอยู่ในทวีปเอเชีย โดยเฉพาะในประเทศจีน เนื่องจากนิยมกันมาก ส่วนในประเทศไทยเองนั้น ก็มีนำเข้ามาปลูกเช่นเดียวกัน โดยนิยมปลูกอยู่สองชนิดคือ ชนิดต้นเล็กแบบสายพันธุ์ของขึ้นฉ่ายจีน เข้าใจว่ามาจากชาวจีนอพยพที่มาตั้งรกรากในประเทศไทยในยุคแรก

ส่วนขึ้นฉ่ายสายพันธุ์ฝรั่งที่มีลำต้นใหญ่ ก้านยาวใบแข็ง ที่รู้จักกันในชื่อคึ่นฉ่ายเทศ มีการนำเข้ามาปลูกในประเทศไทยเมื่อไม่กี่สิบปีที่ผ่านมา แต่ไม่เป็นที่นิยมมากนัก เรื่องจากสีและกลิ่นไม่คุ้นลิ้นเท่าที่ควร

ประโยชน์ของขึ้นฉ่าย

ประโยชน์และสรรพคุณของผักขึ้นฉ่ายนั้นมีมากมาย และเพราะเป็นผักสวนครัวในกลุ่มสมุนไพร จึงไม่แปลกที่จะมีสรรพคุณในทางยา สามารถแก้หรือรักษาอาการเจ็บป่วยบางชนิดได้ โดยประโยชน์ที่เด่นชัดของขึ้นฉ่ายนั้น มีดังนี้

• ช่วยลดความดันโลหิต และบำรุงประสาท
• ช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระ ช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้กับร่างกาย ป้องกันหวัด และชะลอความเสื่อมของร่างกายได้เป็นอย่างดี
• การศึกษาของทีมนักวิจัยสหรัฐฯ พบว่ามีสารเคมีบางชนิดในผักช่วยบำรุงสมอง ช่วยในเรื่องของความจำ
• แก้ปัสสาวะเป็นเลือด และช่วยให้ประจำเดือนมาเป็นปกติ
• ช่วยยับยั้งการเกิดมะเร็งและเนื้องอก เพราะมีสารที่ช่วยยับยั้งหรือชะลอการขยายตัวของเซลล์มะเร็ง ขึ้นฉ่ายช่วยต่อต้านมะเร็งได้
• ช่วยดับร้อน ขับลม และแก้อาการร้อนใน
• ใช้เป็นยากระตุ้นเลือดลม และช่วยในการเจริญอาหาร
• แก้อาการอาเจียน วิงเวียนศีรษะ
• บำรุงตับไต และลดอาการบวมน้ำ ช่วยบำรุงกระดูกและฟันให้แข็งแรง เนื่องจากขึ้นฉ่ายอุดมไปด้วยแคลเซียมและฟอสฟอรัส
• รักษาอาการปวดข้อ แก้โรคไข้ข้อ รูห์มาติค โรคเก๊าท์
• ช่วยทำให้หลับ
• แก้ลมพิษ และผดผื่นต่างๆ
• เป็นยาบำรุง ช่วยขับปัสสาวะ รักษานิ่ว

ทั้งนี้ยังมีงานวิจัยที่เชื่อได้ว่า ขึ้นฉ่ายนั้น สามารถช่วยบำรุงสายตาและผิวพรรณ เนื่องจากในผักขึ้นฉ่าย จะประกอบไปด้วยวิตามินหลายชนิด เช่น วิตามินเอ วิตามินบี วิตามินซี และเบตาแคโรทีน

และสำหรับประโยชน์ของผักขึ้นฉ่าย ที่นิยมใช้กันตั้งแต่ในอดีตจนปัจจุบัน คือการนำไปประกอบอาหารได้หลากหลายเมนูเด็ด โดยเมนูขึ้นฉ่ายนั้นเป็นที่นิยมมากในเมนูผัด แกง โดยเมนูแนะนำคือ ปลาผัดขึ้นฉ่าย, ปลากะพงผัดขึ้นฉ่าย, ปลาทับทิมผัดขึ้นฉ่าย, ปลานิลผัดขึ้นฉ่าย, ขึ้นฉ่ายยำวุ้นเส้น, ผัดเต้าหู้ขึ้นฉ่าย, กะเพราหมูผัดขึ้นฉ่าย

หรือนำมาใช้รับประทานเป็นผักสดก็ได้ ปัจจุบันก็ยังมีการนำผักขึ้นฉ่ายมาทำเป็นน้ำดื่มสมุนไพรเพื่อสุขภาพ และนำมาสกัดเพื่อแต่งกลิ่นในเครื่องสำอาง ยาทาผิว ครีม และสบู่ อีกด้วย

ความเป็นพิษ และข้อเสียของขึ้นฉ่าย

ข้อควรระวังในการรับประทานผักขึ้นฉ่ายนั้น หากทานในปริมาณมากเกินไป ในเพศชายอาจทำให้เป็นหมันได้ เนื่องจากมีการพิสูจน์ว่าจะทำให้อสุจิลดลงถึง 50% แต่ถ้าหากหยุดรับประทานแล้ว จำนวนของเชื้ออสุจิจะกลับสู่ระดับปกติในระยะเวลา 8-13 สัปดาห์ (อ้างอิงจาก https://medthai.com/)

ในบางรายอาจเกิดอาการแพ้จากการสัมผัสต้นขึ้นฉ่ายจนถึงขั้นรุนแรงได้ โดยสารสกัดจากต้นขึ้นฉ่ายอาจช่วยเร่งให้สีผิวเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลมากขึ้น

การใช้ขึ้นฉ่ายประกอบอาหาร ไม่ควรผัดหรือต้มผักขึ้นฉ่ายให้สุกนานเกินไป เพราะความร้อนจะไปทำลายวิตามินและเกลือแร่ที่มีอยู่ให้หมดไป

ตั้งโอ๋กับขึ้นฉ่าย แตกต่างกันอย่างไร

ดูความแตกต่างระหว่างตั้งโอ๋กับขึ้นฉ่ายได้จากที่ https://www.fullbeers.com/glebionis-coronaria/